Aamadu Maalik Gay jeyaa e daraninooɓe ndimaagu Afrik. Ko ɗuum addani ɓe semmbinde jaŋde ɗemɗe men. Jiknaaɓe makko Muritani njeyaa, sibu ko Duungel rewo, e nder diiwaan Ɓoggee. Alaa fof feere nde o waɗaano ngam gollaade e Muritani, kono o roŋki. Ko ɗum addannoo mo winndude Muttaar wul Daddaa ngam haalde ko addani mo fellitde yahde Senegaal. Ko oon ɓataake, binndanooɗo e Farayse, woni mo min pirani on. E ndeeɗoo tonngoode ma en njaltin heen huunde. Feccere heddiinde nde haa tonngoode aroore. Nii ɓataake o lelorii :

Ina wona wonataa ko tinndol. Waɗiino sahaa, laamɗo gooto ina resi rewɓe nayo. Jom suudu makko nayaɓo oo noon, omo yiɗi ɗum haa ko ɗoon tan haaɗi ; ɓurani mo heddiiɓe ɓe kala. Alaa ko o waɗantaa mo. Kala ko moƴƴi e ko yooɗi ko oon o haandini ɗum. Kaŋko laamɗo o, omo yiɗi kadi jom suudu makko tataɓo o, omo faarnortonoo mo so tawii omo hollondira mo e laamɓe fasiraaɓe makko. Kulhuli makko tan ngonnoo ko hoto debbo o meeɗde woppude mo, rewa e gooto e ɓeen.

Ko ñalnde 15 mee wonnoo. Jokkorde luulndo, hono COD e parti laamu hono UPR, njuɓɓinii, e nder ñalawma gooto, e nder wuro wooto, e nder waktu gooto, miitiŋaaji (pottitte) to Nuwaadibu. Heewɓe kuliino hoto ɗum addude pelɓondire, kono Alla ko moƴƴo, haaɗi ko e haala. Jokkorde luulndo ngo tintiniino ɗum ko ɓooyi, ko ɗum tagi yimɓe fof ina kaawaa hol ko addani guwerneer Nuwaadibu rokkude UPR yamiroore yuɓɓinde kam ne pottital mum e oon ñalawma gooto.

Eɗen njokka yaltinde deftere nde musiɗɗo men Umar Abdalla Wele wallifii, yowitiinde e ganndal weeyo. Eɗen njaakorii maa ɗum ɓeydan yimɓe ganndal, hokka ɗum en ɓeydaade faamde taariinde mum en, haa arti noon e “luggeendi” walla mbiyen “niɓɓe kammu” e kaawisaaji mum. Teskuyaaji mon noon ina coklaa no feewi.

Jaaynde wiyeteende Maxisciences yaltinii winndannde facciroore sabaabu gaddanoowo won e yimɓe juutde balɗe. E wiyde Porfesoor Nir Barzilai, gardiiɗo Duɗal naywugol to janngirde Albert Einstein College of Medicine mo New York, ɗum fawii ko e tagoodi yimɓe.

Ko huunde «winndaande» sibu woni ko e ADN joomum en, fawaaki e senaare nguurndam. O tuugii ko e jarribo o waɗi e dow 500 nayeejo, yahrooɓe hakkunde duuɓi 95 e 112.

O wiyi: «ɓeeɗoo yimɓe njaawinii, aɓe neyɓi, ɓalli maɓɓe ina mbaɗi kolesterol haa heewi».

Ganndal «astoronomiya» ko gootal e gannde paytuɗe e weeyo: ko ganndal paytungal e fiyaaku naange, koode, lewru, koode ciirtatooɗe, ekn. Konngol «astoronomiya» ko konngol gereknaaɓe, denndingol konnguɗi ɗiɗi:«astoroon» e «nomos»: « astoroon » firtata ko hoodere, « nomos » firtata ko laawol walla doosgal. Ndeke « astoronomiya firtata ko ganndal paytungal e koode.

Jubbande e Dewgal Haal-Pulaaren e nder Fuuta, yeru Boosoya (Kayhayɗi))

E nder reedu Fuuta, diiwaan biyeteeɗo Boosoya, e wuro wiyeteengo Kayhayɗi, dewgal banndiraagal ko nii yahranno: Resondirta ko ɓiɓɓe baaba, resondirta ko ɓiɓɓe yumma (remmeraaɓe), resondirta ko denɗiraaɓe, resondirta ko fotɓe jibinannde,

Gooto e yeewtatnooɓe ɓe hollitii wonde naatgol nagge e ngalɗoo leegal ko kewu pinal maantinɗo. Nagge yuɓɓinanaama wejo wiyeteengo Vach’Art (Ñeeñal nagge) ngo nganndu-ɗaa ko kewu ñeeñal, tuggi 24 haa 26 suwee 2006.

Ñalnde 1 lewru wiyeteendu Mee Woolum waali e jamma niɓɓo no ɓuucam fowru. Ko ñalawma mo liggotooɓe mawnintunoo, ngam ɓeydugol njoɓdeele walla ustugol coodguuji nguura walla newnande ɗum en no golle mum en njeñtiniri. Kono oon ñalawma, hedde beetawe baggo, Woolum ñalli ko e duko e hare haa ɗum jibini warhoore.

Ko ɓuri anndeede e nder ganndal koode ko nokku ɗo njeyaɗen ender aduna o. O nokku ɗo njeyaɗen ɗo, wiyetee ko Satonaange.

Hol ko woni Satonaange?

Naange ko hoodere ɓurnde fof ɓadaade en, ɓurnde fof ɓadtade leydi. Ko kayre hokkata nguleeki kuule catiiɗe nge ɗe.