Nder nehaande wuro Koldaa, leegal Dumaasu, ko ɗoon Jammi Muusaa Moolo Balde hiŋkinii. Njuuteendi makki abbiima e meeteruuji noogaas haa fawi. Kii jammi ɓurii duuɓi teemedere, kaŋki adii ɗoon leegal Dumaasu ngal. Leegal Dumaasu ngal fuɗɗii hoɗeede ko e kitaale 1870 fayi 1872. E oon tuma, ɓurnoo heewde e leegal hee ko Mandiŋkooɓe. Bieteeɗo Foode Kulibali laatinoo mawɗo leegal ngal. Jammi Muusaa Moolo wonii seede golwole keewɗe nder Fuladu, yontaaji Koldaanaaɓe keewɗi cakkiima les makki, korsinii ki, kormiima ki.

Faatimata M’bay ko awokaa, ko kaŋko woni Hooreejo fedde wiyeteende AMDH (fedde moritaninaaɓe daraniinde jojjanɗi aadee), cukko hooreejo fedde wiyeteende FIDH (fedde adunayaŋkoore daraniinde jojjanɗe aadee). O wi’i wonde : «So tawii fedde wiyeteende COVIRE siifondirii e HCE kaayit wonde ɓe ñawndi bonanndeeji e warngooji baɗnooɗi e kitaale 89-91 ko kañum tan tekki roondii kala ko ɗum waawi jibinde e ko fay arde, kono ɗum kam naworaani Pelle daraniiɗe jojjanɗe aadee»

Ñalnde 10 mee 2009, mooliiɓe artuɓe to Diiwaan Barakna mbinndii ɓataake feewde e laamu Muritani ngam hollitde ngonka mum en gila ngarti e leydi he. Ɓataake oo noon ko ɓataake caaktaaɗo, ko wiyetee « lettre ouverte ». Min pulanii on ɓataake o:
Ndenndaandi Lislaamiyankoori Muritani
Wilaaya Brakna
Jokkondiral artuɓe to Barakna

Ɓataake caaktaaɗo feewde e laamu e gollodiiɓe

Ñalnde 10 mee 2009, mooliiɓe artuɓe to Diiwaan Barakna mbinndii ɓataake feewde e laamu Muritani ngam hollitde ngonka mum en gila ngarti e leydi he. Ɓataake oo noon ko ɓataake caaktaaɗo, ko wiyetee « lettre ouverte ». Min pulanii on ɓataake o :

Ɓataake caaktaaɗo feewde e laamu e gollodiiɓe

Minen siifɓe ooɗoo ɓataake, yonaaɓe tuddule 24 moolinooɓe artiraaɓe to Brakna, e innde jokkondiral amen, e min kollita ardiiɓe leydi ndi kam e pelle ngenndiije e adunankooje, huunde e caɗeele min nguuri gila min ngarti e nokkuuji amen.

E nder nduu lewuru Abiril 2009, Fooyre Ɓamtaare jokkondirii e suka debbo naalaŋke ŋanaa, ganndaaɗo nder leydi Senegaal e Muritani, haa e caggal duunde Afrik to Farayse e Almaañ e Engelteer e Beljik… Oo suka debbo woni Pennda Budal Saar. Fooyre Ɓamtaare yeewtidii e makko gila e nguurndam naalaŋkaagal haa e ngonka debbo nder renndo men.

Fooyre Ɓamtaare : Jam ñalli Pennda ! Janngiyaŋkooɓe Fooyre Ɓamtaare ina katojini e anndude holi aan ?

Polis leydi Beljik keɗtiima ko ina wona waktuuji 5 ñalnde 7 mee 2009, gardiiɗo fedde AVOMM (Fedde walloore hesniiɓe e baayeeji militeeruuji Muritani), hono Usmaan Saar, e wondude e amwookaa biyeteeɗo Mark Libert, e dow yamiroore porkireer ñaawirde Briksel.

«Jom en hakkeeji ɓe njaɓii wonde kala golle umminanooɗe walla jogorɗe ummaneede, paytuɗe e warngooji ɗi, niilii, ngoppaama ». Ɗum woni ko kuulal 3 nanondiral ciifondirangal hakkunde jogorɓe naftoraade lomtingol warngooji ngol e laamu Muritani. E lewru mars 2009, nanondiral jowitiingal e ñawndugol warhoore siifanooma to galle laamorɗo leydi, ɗo e Nuwaasoot,

(1862 – 25 Sawiyee 1980 – Ndakaaru - 7 Rabiyu Lawol – Aljumaa waktu 9ɓo)

Asko Saydu Nuuru Taal to bannge duhol

Ceerno Saydu Nuuru Taal yiyi aduna ko e hitaande 1862 to Ñooro to Mali. Jibnaaɗo makko gorko wiyetenoo ko Nuuru Sayko Umar, ɓiy Usmaan, ɓiy Alfaa Sammba to wuro men Halwaar sara Podoor nder Senegal.

Ceerno Saydu Nuuru Taal ko ɓiy Nuuru, ɓiy Raamatullaay, ɓiy Muhamadu Bello, ɓiy Usmaan Dan Foodiya (Fojoo : laamɗo Kano to Ndenndanndi Nijeriya hannde), ɓiy Njobbo Usmaan, ɓiy Saalih, ɓiy Haaruuna, ɓiy Muhamadu Guurɗo, ɓiy Muhamadu Sammba, ɓiy Ayuub, ɓiy Masiraan, ɓiy Buubu Baaba, ɓiy Muusaa Jokkolo (ummoriiɗo Fuuta Tooro), ɓiy Baaba, Ɓiy Hayaas, ɓiy Yugu, ɓiy Jam, ɓiy Jamliige, ɓiy Jooke, ɓiy Jaalige, ɓiy Diinga, ɓiy Daate, ɓiy Maxaama, ɓiy Uŋbata bun Nafi (gooto e hoohooɓe taarinooɓe Muhammadu Nullaɗo Alla, garnooɗo jaaynude Lislaam nder Afrik.

Ñalnde 10 desammbar 1948, tawi winndere tampii kareeli, tampii ndufu ƴiiƴam, muuyaama jam e kisal. Hankadi hakkillaaji yimɓe fof teeɗaniima nuunɗal, kaaɓii warhooreeji e bonanndeeji hakkunde ɓiɗɓe baaba Aadama. Ko ndeen muuyaande jam e nuunɗal e kisal addi miijo lelnude doosɗe juɓɓinooje jotondire hakkunde yimɓe, ɗum woni Bayyinaango huftodinngo jojjanɗe aadee. 

Seneraal Laasana Konte sankiima ñalnde altine 22 desammbar 2008, ina yahra e duuɓi 74. O arnoo e laamu ko ñalnde 3 abriil 1984, yontere wootere caggal sankaare Ahmed Seeku Tuure, rewrude e kuudetaa. Gila ndeen ko kaŋko laamii leydi Gine, o huutorii konu ngam hiiɗde ɓesngu yimɓe leydi makko. Ko o gontunooɗo ganngal gila e hitaande 2002, kono o salii woppude laamu, sabu makko anniyaade «maayde e laamu», walla kam joofnude manndaa makko e hitaande 2010. Kanko wiynoo e hitaande 2007 : «Ko miin woni laamɗo, heddiiɓe ko cibooji am».

En mbiyii ko Konsa wonnoo laamorgo Ururɓe-Duude gila e yonta Diina mo Seeku Aamadu tuggude e kitaale 1818. Hitaande fof Konsa ina yuɓɓina « Jolol-Burgu » nder tuugnorgal laaɓtungal.

Fedde « Action Delta Sévaré (AD) » ko fedde heɓtinaande. Ko nde fedde ndema e ngaynaaka ; fayndaare mayre ko findinde, sarde e jannginde yimɓe dowriyaŋkooɓe hoɗɓe nder Kofol Maayo Niijeer.