Laamuuji jibinaaɗi e yonta jeytaare leyɗeele Afrik e dewɗi heen ɗii, njeeytotoo ko wonde laamuuji tuugiiɗi e dawruɗi demokaraasi, ɗum ɗoon noon firti ko doosɗe leyɗeele ɗee keewi ko mawninde wellitaare konngol, wellitaare juɓɓule, woote, lomlomtondiral e nder laamu ekn…

Tuggude e lewru colte fayde e lewru siilto hitaande 2015, njuɓɓudi Oxfam ena darnannoo miskineeɓe wonɓe e nder gure tunndo Ligisayba Gorgol ballal cede (kaalis). 

Oɗon nganndi eɗen keewi haalde ɗoo haala jokke terɗe : ɓerɗe, juuɗe, njogoram, yeeso, ekn. Jooni ɗuum fof yejjitaama, sibu ko koye mbaɗti seŋeede e ɓalli !

Annduɓe ina kawri wonde ko wiyetee leydi men ndii ina ɓeydoo wulde koo, ko huunde woodnde. A ɓe luurdi tan to bannge tolno ɓeydagol nguleeki kii. 

Fedde Rentude e Ɓamtude udditii duɗal jaŋde mawɓe ñalnde 15 lewru siilo hitaande 2016 e Tummbere Jiinge ngam haɓde e rewam humambinnaagal e riiwtude keeri majjere.

Ndulumaaji Demɓe waɗiino balɗe tati pinal e hitaande 2013, ɗimmitii ɗuum kadi hikka, tuggude e ñalnde 26 haa ñalnde 28 lewru bowte (desaambar) hitaande 2016.

... Hol ko heɓtii Sileymaani (JKM) oo ? heɓtii Sileymaan,  ko waɗii dumunna gooto o yooɗaa hoore makko sanne, omo jooɗii e fooŋorde  makko e dow tappi makko, tappi wuurii, ɓe ngoni e yerɓude, ko meeɗaa heɓde  ɓe koo. E  ndeen ɗoon yerɓannde, ko ina tolnoo  sappo e ɗiɗi ujunere neɗɗo mboomiima maayi, hay gooto heen fiɗɗaani nofru e nder waktu gooto.

Goomu kaɓɓondiral loraaɓe e kewkewe 1989 e gardagol Huley Sal, winndii Muhammed Abdel Asiis, hooreejo leydi Muritani ɓataake ina hollita heen mettere mum nande mo, kanko e hoore makko omo wiya wonde “ɗeen caɗeele cafraama haa celli”. 

 Hono no o heewnoo waɗde hitaande kala, mawɗo leydi oo, ñaantii heewɓe e feeto hikka ngoo. Kono, « nana wonta aada, ñaantetee tan ko sehilaaɓe e banndiraaɓe ». 

Mbalndi Misra ɓooyɗo ko Afrik rewo, takko powle ɗiɗi maayo Niil ɗee fof, ɗo Misra hannde oo woni ɗoo tan. Misra ɓooyɗo foti jibineede ko hedde duuɓi 3000 ko idii Iisaa (hedde duuɓi 5 000 hannde). Misra ɓooyɗo heɓi kaaɗtudi mum ko e Laamaandi Kesiri, hade mum deestoraade seeɗa seeɗa. Konuuji leyɗe keewɗe njanii e mayri e ciltirɗi laamuuji firwawna en, joofɗi hedde duuɓi 30 ko idii Iisaa, nde Laamaandi Ruumaan en (Romains) keɓti leydi ndii, jiimi ɗum.

En kuutoriima oo ɗoo fartaŋŋe fottitde e oo debbo dariiɗo biyateeɗo Aysata Taal Sal to Nuwaadibu, ngam heɓde e makko miijooji baawɗi laataade jaabawuuji naamne ɗe won e men keewi naamnaade tawi fayti ko e darnde makko e dawrugol Senegal, jokkondiral makko e dawriyankooɓe toon, kuccam makko, ekn…

Batte baylagol ngonka weeyo ina keewi no feewi. Won heen nii en puɗɗiima teskaade ɗum en. Kono, e tonngol, ɗeeɗoo batte ko heen njeyaa, hay so tawii en mbaawaa huɓindaaɗe ɗe kañje kala.