Batte ɓeydagol nguleeki weeyo

0
3612
Roger Job 9.jpg

Batte baylagol ngonka weeyo ina keewi no feewi. Won heen nii en puɗɗiima teskaade ɗum en. Kono, e tonngol, ɗeeɗoo batte ko heen njeyaa, hay so tawii en mbaawaa huɓindaaɗe ɗe kañje kala.

Batte baylagol ngonka weeyo ina keewi no feewi. Won heen nii en puɗɗiima teskaade ɗum en. Kono, e tonngol, ɗeeɗoo batte ko heen njeyaa, hay so tawii en mbaawaa huɓindaaɗe ɗe kañje kala.

  • Ƴergol geec e kujjitgol gure : Geecuuji ina mbaawi ƴerde sabu caaygol kaaƴe galaas gonɗe to gulli leydi. Gure keewɗe e winndere ndee inanjogori hujjitde so tawii ɗum dartaaki…

Ƴergol geecuuji ina yiyreede e sifaaji ɗiɗi :

– Sifaa gadano oo : 22 miliyoŋ ton gaas karbonik caayooji ñalawma kala e nder geecuuji ina ɓeyda « kaaɗeeki » ndiyam mum. Ɗum ina wara won ɗiin puɗi ɗi won ɗiin liɗɗi nguurnoo, walla kadi wara won koon kullon ndiyam, kon kullon ngoɗkon nguurnoo. Sikke alaa, ɗuum so rewii, batte mum ina njettoo nguurndam tagooje kala.

– Sifaa ɗiɗmo oo ko ɓeydagol ƴerngo geecuuji e fawaade e sababuuji ɗiɗi. Sabaabu gadano oo, nguleeki ina ɓeyda feto kala ndeelam (ndiyam ina liroo sabu nguleeki). Yanti e ɗuum, nguleeki ki ina saayna galaasuuji gonɗi e gulli leydi. Ɗaam caayam yantata ko e geecuuji, ɓeyda feto mum en. Batte ɗumɗoo ko ɓeyadagol tooweeki geecuuji e kujjitgol duuɗe e gure gonɗe daande geec. Yeru, Nuwaasoot.

  • Ile mawɗe sabu toɓooli ɓurtuɗi : ɗuum ne kadi ina jotondiri e ɓeydagol nguleeki weeyo. En puɗɗiima nii teskaade ɗuum, sibu e kitaale jawtuɗe ɗee, ina teskaa toɓooli ina ɓeydoo fotde 7% hitaande kala.
  • Musibbaaji goɗɗi, ko wayi no keneeli mobbooji ɓeydiima  fotde laabi nay e nder duuɓi 20 fat.
  • Nguleeki ɓurtuki : ɗum ko batte ɓurɗe yiytinaade e yaawde. E duuɓi ɓennuɗi ɗii, nguleeki warii yimɓe to Orop. Batte majjum e cellal ina keewi : – eɗum waawi addude ñabbuuli, walla ɓeydude ɗum en, ko wayi no ñawubuuli poofaango (Aasma ekn …) walla warde ɗoon e ɗoon.
  • Bonnugol dunli : Leɗɗe ko mooftirgel ko wiyetee karbon koo, sibu leɗɗe guurɗe ina njagga gaas karbonik, moofta ɗum. Tee oon gaas ina jeyaa e geɗe caabotooɗe ɓeydagol nguleeki weeyo. Ndeke leɗɗe ina laɓɓina henndu poofaten nduu. Teskaama noon, hitaande kala, fotde 13 miliyoŋ hektaar dunli ina maaya. Ko ɗum tagi ustagol leɗɗe ngol ina addana posone ɓeydaade heewde e weeyo, jiidaa e ko ɗum ɓeydata nguleeki koo. So tawii yimɓe ina njiɗi ɓeydo nguleeki waasa ɓurde 2°C (degreeji ɗiɗi Celsus), alaa e sago dunli kisnee.

Bookara Aamadu Bah

—————————————–

Ko firti « seer » ?

Ko ɓuri heewde e cereeli naange taccat weeyo, njana e leydi, ngulna ɗum. Leydi ne, « rokkita » (wukkita) huunde e kiin nguleeki feewde e weeyo. Mbiimtam ndiyam e gaas karbonik e gaasuuji goɗɗi (woni gaasuuji gaddooji seer) moɗa kiin nguleeki, kaɗa ɗum ŋabbude, nii woni ki heddoo e weeyo leydi, ɓeyda nguleeki mum. Ko ɗum woni ko wiyetee «seer» koo.