Naamnal jaŋtangal ngal depitee Kajjata Maalik Jallo huccitini e kalifu Geɗe nder leydi kam e bellitgol, jowitiingal e binnditagol njuɓɓudi laamu 2011 

Lelngo naamnal ngal

Kalifu tedduɗo, Ñalnde alkamiisa 5 mee 2011, hooreejo leydi ndi udditii golle inniraaɗe «gangisgol ɓiɗɓe leydi», walla mbiyen binnditagol kabranoongol ko ɓuri hitaande jooni. 

Ɓernde am dilli haamtii nde arti e nduu fiɗtaandu

Jam finaani nde wordu hofii e nduu rawaandu
Gulaali ngulli oljo-oljo heewtii Haayre Laaw
Cente-cente yimɓe tiindii tuddunde subaka law
Oolel huɓtodini rewo e worgo fuɗnaange e hirnaange
Kala ɗo njahru-ɗaa daande ko wootere ko woy heege !

Ko daartol sagata gorko janngoynooɗo caggal leydi, waɗi toon duuɓi e kitaale. Nde o arti cuuɗi maɓɓe, o noddi jinnaaɓe makko, o wiyi ɗum en omo jogii naamne tati. Omo yiɗi ɓe njiylanoo mo ganndo diine walla ganndo ko o waawi wonde fof, baawɗo jaabtaade naamne makko tati ɗe. Jiknaaɓe mbaɗi laakngal, leydi ndii fof naati e njiylawu, ha ɓe njiyti ganndo gooto, ceerno mawɗo, juulɗo. Ceerno noddaa ari, kanko e sagata gorko ɓe kuccondiri.

Batu hilifaaɓe ɓenninii, ñalnde alkamiisa ɓennuɗo oo, tuugnorgal baɗirangal, e wiyde laamu nguu, ñawndude haa laaɓa gagga warngooji e « tiiɗtinde ngootaagu ngenndi ». Ngam ɗuum, goomu koninkooɓe toɗɗaama, ngu alaa ko toppitii so wonaa oon doosiyee.

Kalifu Ndeenka leydi noddii yeewtere jaayɗe, hollitii heen wonde naftortoo oo  kaalis ko denndaangal 

Fotde 27 naamnal, ɗe depiteeji men nganniyii huccitinde e terɗe guwarnama leydi ndii. Ko goonga, batuuji ɓennuɗi ɗii kadi mbaɗii naamne, keewɗe, baɗɗe faayiida, kono ɗe meeɗaa heewrude nii. Nguuɗoo batu noon foti wonde mbattanu hade depiteeji goɗɗi toɗɗeede.

Abriil 1989, abriil 2011 : wonii duuɓi noogaas e ɗiɗi ! Duuɓi noogaas e ɗiɗi muuso e mette. Gila abriil 1989, huunde e Muritaninaaɓe ina nguuri e mette batte iiñcuru jolnoondu hakkunde Muritani e Senegaal. Jojjanɗe aadee njaɓɓanooma no feewi e oon sahaa (warngooji ɗi ndewaani laawol, taccingol, diiwgol ɓurtungol e golle, ɓorƴitgol jawɗeele, njangu e rewɓe, ekn …) 

Naanmnde ɗe, ko naamnde keewɗe faayiida, eɗe ɓeydana en kadi faamde ko haalaa ko e ko winndaa ko. Ɗee naamnde noon ko e jeewte men e nder Rajo Muritani e kitaale 1988-1989. Ɗum waɗi hettere heddiinde nde, tiitoraa ko «Naamndiiɗo jaabaa».

Ñannde 27 lewru yawtundu (27/04/2011), Md Usmaan Bah winnduno ɓatakuru faade e forum Tabital Pulaaku no innee Jamaa, himo lamndoo ko waɗi Fulfulde jantaaka e ɗemɗe Afriki mawɗe ɗen, ɗum ko e ndee jaaynde wi’eteende Jeune Afrique lollunde (JA) : http://www.jeuneafrique.com/Article/ LIN12124babeleniaci0/#axzz1ML99DrgT , ko nii o wiiri “Hannde miɗo jannga ka internet (jeune Afrique:

So tawii wiɗtooji tuugiiɗi e ganndal siyaas (ɓarakke ƴiƴe hoore kam e ADN) kollitiino ko ɓooyi wonde ko Afrik woni mbootu winndere, ko ɗoon aadee e mbaydi mum hannde ndii idii hoɗde, hade mum uujde feewde duuɗe keddiiɗe ɗee, hannde, wiɗtooji to bannge ɗemɗe ko hono ɗuum ngoongɗini : mbootu denndaangal ɗemɗe kaaleteeɗe ina yaakoraa woni ko e Worgo Afrik (seerndu ɗum e leydi mbiyeteendi Afrik worgo).

Ko idii fof, ñalnde alkamiisa njah-mi toon hedde waktu jeetaɓo, to nokku binnditorɗo Liksaar, ɗo wonnoo « galle defte » (Maison du livre), galleeji ɗi Maawiyya mahnoo e denndaangal departemaaji leydi ndii. Taw-mi toon yimɓe capanɗe tato e njeetato ina mbinnditii. Nde ɓe ngari e rokkude tikkeeji, keɓ-mi tikket 35, nde tawnoo won winndinooɓe ɓe ngaraano, won kadi ɗi dokkitoowo tikketaaji resannoo yimɓe mum. Nii woni, koot-mi haa waktu go’aɓo e feccere ngartu-mi, taw-mi kuuraa alaa, binnditagol ina dartinaa.

Musiɗɗo Haaruuna Rasiid Lih, ina winndi deftere tinndi ko ɓooyaani ko. Tiitoonde mayre : «Les contes de Dembayal-l’hyène et de Bodiel-le-lièvre » (Dembayal-Fowru e Bojel-wojere).

Haaruuna Rasiide Lih ko Wuro-Jaalawnaajo e nder tunndu Bahbahɓe Looti, to worgo Muritani, wonande ɓe nganndaa nokku oo. O meeɗiino wonde sanndarma. E hitaande 1989, caggal kewkewe hakkunde Muritani e Senegaal, o nanngaa, o ɓooraa. Kono, gila henndu « demokaraasi » wutii e leydi he, ɗum woni gila 1992, o wonti jaaynoowo, jaaynoowo ŋanaa, sibu, ina famɗi e jaayɗe leydi ndii ɗe o gollodaaki : gila e « Al Bayane », « Le Calame », « La Tribune », « Echtary », « La Nouvelle Expression » …

Mborosaaji paawngal ɓowɗi ko nay; holi kanji ?

1. Paawngal kiisngal “plasmodium falciparum”
2. Paawngal jontanɗe “plasmodium malariae”
3. Paawngal duumingal “plasmodium vivax”
4. Paawngal nayaɓiiwal “plasmodium ovale”

Paawngal kiisngal, ɓurngal bonde ngal