Gine Konaakiri : 50 hitaande ndimaagu

0
2615

Gine mawninii hitaande 50ɓiire jeytaare mum, kono ko e nder caɗeele teeŋtuɗe.

Gine woni leydi ngadanndi e nder Afrik worgo Saharaa heɓde jeytaare mum.

Caggal hare adunankoore ɗiɗmere, laaɓanii yimɓe wonde sifaa njiimaandi gaadanteejo o nattii aamnaade. Alaa e sago leyɗe kalfanooɗe ɗe ndokkee wellitaare yaajnde walla ndimɗinee.

Ko ɗum nii woni ko Fedde ngenndiije dentuɗe wasiyinoo nde heptinta «hakke ɓesnguuji yiilde fiyakuuji mum en», hawri kadi dillere wiyeteende Ceermond ina heɓi kaaɗtudi mum, ina ɗaɓɓa ndimaagu jooni jooni denndaangal leyɗe jiimaaɗe : ɗum waɗnoo ko e Batu Bandung e hitaande 1955.  Hawri kadi, e oon sahaa, leyɗe « ɓooyɗe » ɗe ina mbaaltii sabu golwole, leyɗe ɗiɗi kese, doolnuɗe ina ƴellitoo (Amerik e Dental Sowiyet), caabiiɗe poolgu wolde adunankoore ɗiɗmere ; ina yaakoraa ɗe njaɓataa njiimaandi leyɗe «ɓooyɗe» Orop e dow Aduna he.  Afrik kadi fuɗɗiima dañde jannguɓe, jogorɓe saltaade njiimaandi…

Nii woni Farayse felliti waylude politik mum to oon bannge. Ɗum addani ndi, e hitaande 1956 ƴettude sariya (ganndiraaɗo « loi cadre mo 1956 »), bellitoowo leyɗe ndi jiimnoo. Nde Deegool nodditaa e laamu e hitaande 1958 ngam ñawndude gagga Alaseri, o waggini yo Farayse lelnu Doosɗe leydi kese, ganndiraaɗe Doosɗe Rippoobilik 5ɓo, ɗe nganndu-ɗaa ko kam en njuɓɓini nguurndam leydi Farayse haa e ñalngu hannde ngu. E nder ɗeen doosɗe, ɓe eɓɓunoo ko renndinde denndaangal leyɗe gonɗe e njiimaandi Farayse e ko wiyetee « Communauté Française » -Dental Farayse-, waya no dental koloniiji nii, ɗi nganndu-ɗaa mbellitaaki.
Partiiji e senndikaji Afrik mbaawni Deegool jaɓde koloniiji ɗi ndokka heen miijo mum en e rewrude e referaandoom mbele ina njiɗi jeyeede e ngaal Dental, walla  njiɗi ko rimɗude.  Kono, o reentini : « kala caliiɗo jeyeede heen, maa Farayse taƴ denndaangal jotondire mum, taƴa balle mum to bannge faggudu ». Oon sahaa noon balle Farayse ina mbaɗnoo faayiida.
E lewru ut 1958, Deegool waɗi njillu e nder koloniiji ɗi ngam hollitde miijo ngo. O yettii Gine ko 25 ut. O jaɓɓaa ɗoon, o teddinaa kaaɗdi teddungal haa nde njaatige makko, hono Seeku, wiyi mo « wuurde ina waasi tawi ina wondi e ndimaagu mum, ɓurani min wuurde alɗuɓe nder njiyaagu ».
Deegool mettini ɗum no feewi, nde o hooti Farayse o wiyi « alaa fof ko mbaaw-ɗen dañde e oo neɗɗo ».
Kono Seeku wonaa ngol woni gadanol mum, sibu, e hitaande 1945 o sosi senndikaa gadano e Gine, tawi ko o foksineer poosto meho. E hitaande 1953 o ardii gerew jerɓinɗo laamu Farayse. Seeku, nde tawnoo ina ittanaa nemsa, tawi kadi ɓengu Gine ina wondi e caasal mawngal, yanti e ballal PDG (parti makko), o waɗi jeeyngal mawngal mbele Ginenaaɓe ina mbiya « alaa ». Ñalnde 28 settaambar, e woote he, « alaa » o heɓi 95%. Poolgu mawngu sanne ! Duuɓi 60 ŋaddet ko Saamori Tuure, ñalnde 28 settaambar 1898, nannganoo caggal duuɓi 10 dartagol koloñaal. Ina wiyee wonde Seeku goongɗinaano wonde Farayse maa taƴondir e mum, yanti heen omo ɗamininoo no feewi maa  Senegaal e Niiseer mbiy kam enne « alaa ».
Kanko fof e heɓde ballal yimɓe politik Farayse heewɓe, haa arti noon e Miteraa (François Mitterrand) haɗaani Deegool nodditde ɗoon e ɗoon denndaangal foksineeruuji Farayse, taƴi gostondire mum e Gine, salii haaldude e Seeku.
Gine rimɗinaa ñalnde 2 oktoobar. Ginenaaɓe kala cirŋinii : ɓee heen ngoni e liggaade Alla ɓolo ngam wallitde dowla Gine ; etijaaji gonnooɗi caggal  leydi ngarti ngam wallitde leydi mum en, jannguɓe ngenndiyankooɓe heewɓe nootitii e Gine «ngam ndimaagu Afrik», Seeku dañi heen faayiida mawɗo sanne, kala ɗo o ari e Afrik o jaɓɓetee ko jaɓɓungal mawngal. Kono ɗum haɗaani caɗeele feeñde ɗoon e ɗoon. Daaɗe puɗɗii ƴeestaade ngam hollitde mette mum en. Kala ɗo o woni o sikkata o woni ko e fewjaneede. Ina reɓa, ina reɓa, laamu makko ina ɓeydoo hiisde. Ɗoon e duuɓi sappo tawi kiiɗal heewi e Gine, kasooji keewii, heewɓe mbaraama e mbeddaaji walla e kasoo lolluɗo biyeteeɗo Buwaaroo, ina wiyee ɓe ngonii 50 000.
Ɗum fof ittaani haa hannde heewɓe ina njeeɓa oɗoo «alaa» mo 1958, gaddanɗo yoga e Afriknaaɓe ƴuŋtude keeceeje e saltaade njiimaandi.
Laamu lomngu yolnde e hitaande 1984 caggal sankaare Seeku waawaani ƴellitde Gine kam fof noon e wonde leydi ngalɗundi, gila e diƴƴe haa e oogirɗe : jamɗe, kaŋŋe, Iraaniyum ekn…
Heege e ñawu ko ko tuddini e leydi he. Gine hannde ina wuuri e caɗeele teenŋtuɗe, sabu laamu Laasana Konte, ñawɗo caliiɗo woppude laamu, caabiiɗo warngooji keewɗi

Bookara Aamadu Bah