Ñalnde dewo hoyre biir tati silto 2023 (3/9/2023), Catal FƁPM Nuwaadibu yuɓɓinii yeewtere ngam hirjinde terɗe lohɗe ɗee e denndaangal Nuwaadibunaaɓe.
Ko biyateeɗo Sih Jibi Aamel jogii ginol golle woni njuɓɓudi hiirde ndee. Ko kanko waɗi naatirka kadi o lelni njuɓɓudi hiirde nde.
Yeewtere ndee udditiraa ko jaŋde Al ɓuraana e daande Kaaliidu Mammadu Gise, tergal Catal ngal. Rewi heen ko konngol cukko hoyreejo. Caggal calminaali, o bismii tawtoraaɓe ɓee, o haali fayndaare hiirde ndee, o yamiri yo golle puɗɗo. Rewi heen ko jimol bismaango ngol Goomu Ngatamaare catal ngal, biyeteengol “ ɓiɓɓie fulɓe ”.
Nde ɗum ɓenni, konngol arti e Abdul Gey ngam yeewtude ko faati e nguurndam Fedde e lohre mum, leloriinde nii :
Hol ko woni fedde ? Fedde ko dental njuɓɓungal jogingal fayndaare wootere (Giƴiraaɓe, faamondirɓe, sukaaɓe, galle, leegal, wuro, gure, diiwaan, ngenndi, hakkunde leyɗeele, ekn). Ko jogaade anniya gooto ngam yettinde fayndaare mum en. Ko yiɗde, ko goongɗinde fayndaare ndee, ko pellital mawngal, ko yarlitaare, ko gollal, ko ballal, ko darnde e ballondiral tigi rigi… Fedde tuggi ko e terɗe joyi (5) haa e ko ɓuri, ko naatirɗe, ko piye, ko batuuji, ko gatte, ko balle, ko peeje, ko eɓɓooje, ko hakkillaaji juumtuɗi, ko darnde e golle… Gooto waawaa wonde fedde, ɗiɗo ngonataa fedde, tato ngonataa fedde, nayo ngonataa fedde, hay sinno ina mbaawi jogaade jikke fedde. Fedde ko Dental gondungal e peewal e gollal e nanondiral e pellital timmungal…
Hol ko woni lohre terɗe fedde ?
Lohre ko roŋkude huuɓnude aadi e sarɗiiji fedde mum : gila to batte piye, golle e gargol batuuji…. Sileymaani Kan wiyi “ so neɗɗo ƴeftii ko teddy, yo o roondo sabu so o roondaaki, o daasat. Ngel mo daasi teddungal mum noon, hoya ko leelaani”. Jas–jasinde moƴƴaani, mbeɗe heen mi alaa heen haanaani. Ɗum noon mo waawi kala ara, addora ko jogii kala, no ɗum waawi wonde kala, e no waawi waade kala, sabu so kala tawtii kala maa feewnu kala.”
Teddungal men ko leñol ngol, ko ɗemngal ngal, ko pinal ngal, ko diine oo, ko aadaaji ɗii, ko finaa tawaa oo. Catal Nuwwadibu jeyanoo ko e cate FƁPM ɓurɗe daraade, kono mbele hannde eɗum heddii ? So batu noddaama arata ko yimɓon seeɗa (ɗiɗo, tato walla nayo), mbele ɗum ina waawi ñiiɓnude fedde ? Ɓe ngarataa batu piyataa. Ɓe piyataa ngollataako, ɓe ngollataako ɓamtotaako. Nguurndam fedde yowitii ko e geɗe tati : Njuɓɓudi mayre, ngalu mayre, gargol e nootagol terɗe mayre. Nguurndam fedde fawii ko e terɗe ɗiɗi : yiilirde mum e batu mum kuuɓtodinngu.
Hol ko addata lohre ? Addata lohre ko waasde goongɗinde fayndaare mum, ko welsindaare piye e batuuji mum, ko ngaameela e waasde yiytaade hoyre mum e fedde ndee. Ko waasde weleede ardiiɓe ɓee maa golle mum en, ko jogaade e maɓɓe yawre e sikkitaare e nannanti maa kumpa hakkunde maɓɓe, ko waasde garɗiiɗo oo nuunɗude e goongɗude e gite yimɓe ɓee, ko waasde mo jogaade muñal e fotndude e heɗtaade yimɓe ɓee, ko waasde mo wonde jokkoowo enɗam potndoowo yimɓe ɓee, ko looɓre, tikkere, nekkere e geddere won e terɗe e huunde nde jaraani, ko sikkude won e terɗe ko alaa e sago ardiiɓe ɓee tawoyaa ɗum en to nokkuuji mum en mbele mbaawa arde.
Hol peeje cakkanten lohre maa safaara lohre? Yuɓɓinde hirjinooji fayde e terɗe lohɗe ɗee kala, yuɓɓinde ñalɗi diisnondiral e kaaldingal hakkunde terɗe fedde ndee kala, fotde humpito, yiilaade nanondiral hakkunde terɗe ɗee kala, heɗtaade e huutoraade miijooji terɗe ɗee kala, ko ƴeewde e gollude ko ɓe njiɗi koo kala.
Galle Pulaar catal Nuwaadibu : Galle oo ɓooyii, kono haa jooni o roŋkaama maheede. O yiɗanooma maheede kono lohre ɗaccaani. Hol no foti duuɓi o woni ɗoo ? mbiy-ɗen ko galle leñol : So leñol roŋkii mahde galle mum, anndu won woppidaaɓe heen. So tiba horiima yahde dow, nganndee won ɓe ƴeftaani.
Jaaynde e defte pulaar : Ngannden Fedde Ɓamtaare Pulaar ine jogii jaaynde nde yaltinta lewru kala. Eɗen poti soodde nde, kono hay ɗum gasaani sabu e nde heddo : ko 40 jaayɗe ngarata, kono ɗe ngasataa. Ɗum fotaani wonde. Defte pulaar binndaaɗe ina ngoodi ko potɗe soodeede e naftoreede.
Banndiraaɓe yaafuya ɗaɓɓaama to bannge e kala pergitte, ko njoorto moyyo, kawral e ɓamtaare. On njaaraama e keɗtagol mon.
Dokkirgol seedanteeje : E teskaade darnde e golle maantinɗe ko fayti e jaŋde catal ngal, ɗeeɗoo terɗe nayi mbaawii rokkeede seedanteeje janngingol ngam ɓe mbaawa jokkude golle maɓɓe no haanirta niiyenne. Ko ɓeen ngoni : Limaane Sammba Jah, Abdullaay Demmba Gey, Mammadu Huudu Jaw, Aamadu Demmba Jah
Yeewtere ko fayti e jaŋde e kuccam Fedde Ɓamtaare Pulaar : yuɓɓini nde ko hooreejo catal ngal hono Bah Muusaa. Jaŋde ɗemɗe ngenndiije ko ɗum huunde woodnde sabu laamu sosanii ɗum Duɗal Ɗemɗe Ngenndiije kesal, ngu suɓiima gardiiɗo duɗal ngal e jaati. Laamu ine foti rokkude ngal ko ngal gollorii, gila e yimɓe hattanɓe, humpitiiɓe haa e ngalu njonngu. Eɗum naamndii kadi katantaagal mawngal : ngonaa katante, mi wona katante, goɗɗo wona katante nde tawnoo junngo wooto foɓɓataa, jawo wooto siŋlataa. Ko ndeen ɗum waawata yahde. Yo yimɓe ɓe nganndu koy ɗum wonaa politik ko goonga e goonga. Won wiyooɓe ɗemngal farayse ma nattu janngeede, ko ɗemngal Arab tan waɗtata janngeede, ɗum fof alaa ko woodi, woodi tan ko ɗemɗe men ngenndiije ma mbaɗtu janngineede hono no majje nii. Ko hare goonga e goonga sabu ɓe puɗɗiima heblooji ko fayti e ɗuum ngati hay goomu ɗowoowu ɗum ngu suɓaama nana golloo. Ko ndeeɗoo huccannde woni huccanaande jooni woni naattinde ɗemɗe ngenndiije ɗee e tippudi jaŋde e nehdi : Pulaar, Wolof e Sooniŋke. Ko kooynantono-ɗen so saamii ngaree koccen gila leelaani mbaasen kadi daɗeede.
Heewɓe kadi ɓeydii e yeewtere hee. Kono ɗuum, njahee to pulaar.org ngam humpitaade ɗum.
Abdul Gey
