Musiɗɗo Haaruuna Rasiid Lih, ina winndi deftere tinndi ko ɓooyaani ko. Tiitoonde mayre : «Les contes de Dembayal-l’hyène et de Bodiel-le-lièvre » (Dembayal-Fowru e Bojel-wojere).

Haaruuna Rasiide Lih ko Wuro-Jaalawnaajo e nder tunndu Bahbahɓe Looti, to worgo Muritani, wonande ɓe nganndaa nokku oo. O meeɗiino wonde sanndarma. E hitaande 1989, caggal kewkewe hakkunde Muritani e Senegaal, o nanngaa, o ɓooraa. Kono, gila henndu « demokaraasi » wutii e leydi he, ɗum woni gila 1992, o wonti jaaynoowo, jaaynoowo ŋanaa, sibu, ina famɗi e jaayɗe leydi ndii ɗe o gollodaaki : gila e « Al Bayane », « Le Calame », « La Tribune », « Echtary », « La Nouvelle Expression » …

Mborosaaji paawngal ɓowɗi ko nay; holi kanji ?

1. Paawngal kiisngal “plasmodium falciparum”
2. Paawngal jontanɗe “plasmodium malariae”
3. Paawngal duumingal “plasmodium vivax”
4. Paawngal nayaɓiiwal “plasmodium ovale”

Paawngal kiisngal, ɓurngal bonde ngal

Ñaawoore tuubakooɓe : Goomu korgol e ñaawgol, caggal nde jooɗii, hawri ko Baydi Kacce gooto tan waawaa warde Abel Sanndee, sabu e miijo maɓɓe, Baydi ko nelaaɗo tan, etee alaa waawɓe nelde mo so wonaa hoohooɓe Tooro, hono saliiɓe lelnande Tuubakooɓe daaɗe. Nii woni, hoohooɓe Tooro fof, wonande gure keewɗe, tuumaa ko kam en mbari Abel Sanndee. Nii woni Tuubakooɓe ɓee njaggi Laam Tooro Sidiki Sal, e Baydi Kacce, e Mammadu Yero Sal, e Elimaan Abuu Kan. Ɓe njaggaa, ɓe nawaa Podoor, ɓe cokaa toon. Ngam falaade yimɓe yiɗɓe arde faabaade sokaaɓe ɓee, e ngam hulde dille e iiñcere e nder Tooro, Tuubakooɓe ɓee ngaddi soofaaji mum en (soldateeɓe maɓɓe) haa keewi, ɓe njoƴƴiniɓe e nder wuro Boode (to fuɗnaange Tooro), kam e nder wuro Ɓokkol (to hirnaange Dimat).

Haa hannde ɗum toɗɗii ko ɗemɗe e masiŋaaji. Haa e ñalawma hannde oo, so neɗɗo yiɗii winndude huunde maa winndira junngo mum walla tappa e masiŋ, nde winndannde mum feeña. Ngolɗoo laawol kadi taaɓal baɗangal ngal, ko Google waɗi ɗum. Taaɓal baɗangal ngal ko masiŋaaji na « mbaɗta faamde haala, mbinnda ko paami koo ». Ɗum woni ko anndiraa « karallaagal keptingol daaɗe », walla mbiyen kadi « karallaagal keptingol sawta » …

Nduuɗoo dogdu noon ɗeɓii juutde seeɗa sabu ko maa won lebbi nay e feccere jooni ko woote hooreleydaagal joofi to Kodduwaar, woote ɗe Alasan Daramaan Watara ñaawanaa wonde ko kañum fooli e kawgel he (ONU, Union Africaine, CEDEAO ekn …) ɗum fof noon ko e fawaade e kuufgol ONUCI (goomu ONU kalfinanooɗo dewindagol woote ɗee) . Eɗen nganndi noon Laurent Bagbo, jooɗinooɗo e jappeere he ko ina tolnoo e duuɓi sappo, ko calinooɗo ummaade e jappeere hee, aduna oo fof renndii ɗaɓɓirii mo yo o woppu laamu sabu o foolaama, o salii. Ndeen salaare noon naatnii Kodduwaar e nder jiiɓru mawndu sabu ko ngar-mi ngaraa, ƴiiƴiiwo hakkunde Alasan Waatara laamɗo keso piilaaɗo oo (54% e ɓesngu kodduwaar) Laurent Bagbo laamɗo poolaaɗo, laŋkuɗo (keɓɗo 46%).

Ko waɗi so leydi ena yiiloo, kuɓeeje e kaaƴe njanataa?

Ko adii fof, leydi so arii e taaraade naange, e leƴƴande fof ndi dogata ko 29km e feccere. Ɗum firti ko kala e waktu, e ndi doga 106 200 km. (Njaaweendi dogdu mayri e nder taarogol naange ko 106 200 km e kala waktu). Leydi so ena taaroo naange, yahrata ko yahdu feewndu. Ndi yahataa e ndi ɓeyda walla e ndi usta njaaweeki no Oto nii! Yahdu ndu ko wooturu, feewndu, wonaa no Oto nii! Ko ɗum waɗi alaa ko foti yande walla helde.

Ngam dottude, eɗen mbaawi wiyde wonde Japoŋ tagiraa ko yerɓude. Japoŋ ko gorwoocol duuɗe hakkunde geec, pawiiɗe e nokku ɗo lare nay leydi mawɗe kawriti. laral Pasifik, laral Amerik-hirnaange, laral Oraasi (Orop-Asi), e laral Pilipiin.

Laral Pasifik ngo ina dirta no feewi feewde hirnaange (fotde 8 cm hitaande kala) ; kanngo heedi les keddiiɗe ɗee. Kala nokku pottital paɗe bayɗo noon ina heewi heewde dille (yerɓo), tee leydi ina heewi fuccitaade ɗoon (wolkaa). Japoŋ nii fawii ɗoon ko e nokku biyeteeɗo «dadol jaynge», sibu ko e dow 450 wolkaa taartiiɗi Pasifik, tuggude Pantagoni haa Alaskaa, tuggi Kamtesatkaa haa Nuwel Selannde.

Naanmnde ɗe, ko naamnde keewɗe faayiida, eɗe ɓeydana en kadi faamde ko haalaa ko e ko winndaa ko. Ɗee naamnde noon ko e jeewte men e nder Rajo Muritani e kitaale 1988-1989. Ɗum waɗi hettere heddiinde nde, tiitoraa ko «Naamndiiɗo jaabaa».

Hol ko woni tagofeere?

Tagofeere ko tagoodi no Leydi nih, tawa woniri e weeyo asamaan o (kammu o) ko no leydi e lewru e naange e koode ngoniri e weeyo nih. 

Wonaa ɓeydagol nguleeki weeyo, wonaa majjugol ñaaki, wonaa «apofis», wonaa hay gootal e ɗee geɗe jogori saabaade darnga. Jogori saabaade darnga ko mobbooji pattamboniiji jogorɗi ardude e beñcitagol gulli ngesa sulɗeewa. Ko ɗum firti ? Oɗon nganndi sulɗaande, oɗon nganndi ina fooɗa,haa arti noon e njamndi. Tee sulɗaande ko gulli ɗiɗi waɗi. Eɗen mbaawi hoolkisaade ɗum : so a helii sulɗaande (walla a ƴettii culɗaane ɗiɗi), ina waɗi heen banngeeji ɗiɗi so kuccondiraama, pooɗondirat, ina waɗi heen banngeeji so kuccondiraama,

Jaalɗii, naange ko ko murliɗi : Eɗen njiya e ngalɗoo natal ngal NASA ƴetti ñalnde 2 feebariyee 2011, pecce ɗiɗi : ko pecce ɗiɗi laakon wiɗto STEREO ƴetti kon ndenndinaa ɗo : heen gootel kala foti tan ko bannge yiyata o ; ko ɗiin banngeeji ɗiɗi noon ndenndinaa ɗoo, ndokki en natal naange timmungal.

Jokkondiral ngal waɗnoo ko ñalnde Aset 6/06/1992, hitaande fawtii heen o hawri e lajal. Ena tawtoranoo jokkondiral ngal Jibiriiru Mammadu Kan.

Abuu Aamadu Joop (AAJ) : hol ko kaalantaa min e pulaar ?

Abdullay Alhajji Umar Deh (AAUD): kala ko firotaako e Pulaar wonaa Pulaar, yeru “hoyre woy ɗum hoyre ko kam woni hoyre”, pulaar wiyi ko “alaa hoyre fof yahata”, “ko woni yeeso fof wiyetee ko hoyre”. Yeru goɗɗo : becce : wiyi ɗum  becce, ko kañum fecci balndu, wiyi reedu “reedu” ko kam reeni ko woni nder ekn…

AAJ : Ina wiyee “aduna ko seeɗa”, hol jaabawol maa e ngol konngol?

 Ñawu ngu ina sarii e winndere ndee fof. Mborosaaji gaddooji ñawu nguu ko nay :

• Mboros mo wofnde “schistosomiase haematobium”
• Mboros mo tektekol “schistosomiase mansoni”
• “schistosomiase Japonicum”
• “schistosomiase intercalatum”

Ɗiɗi gadani ɗi ina ngoodi e nder duunde Afrik ɓaleeɓe  e raneeɓe. Ɗiɗi cakkitiiɗi ɗi ngoni ko e diiwanuuji Orop e fuɗnaange goɗɗuɗo, hono Asi (Japon ekn …).