Haawniinde : funeeɓe ɓe njiidaa baaba !

0
3708
funeeve_be_njiidaa_baaba.jpg

« Haɗi noppi mawnude ko ñalnde kala ina nana ko meeɗaa nande ! » : Ko Mammadu Mali, lollirɗo Kamarel wiyi noon.   Iih, jooni noon ko addi ɗum ɗoo? Ko addi ɗum koo, so mi haalii, on njaɓataa ! On meeɗii nande funeeɓe ɓe njiidaa baaba? Ahaa, ina waɗa, walla nii waɗii? Hol toon? To Amerik, wuro ina wiyee New Jersey. Wonaa minen kaali, haali ɗum ko jaaynde wiyeteende New York Times ñalnde 7 mee 2015.

« Haɗi noppi mawnude ko ñalnde kala ina nana ko meeɗaa nande ! » : Ko Mammadu Mali, lollirɗo Kamarel wiyi noon.   Iih, jooni noon ko addi ɗum ɗoo? Ko addi ɗum koo, so mi haalii, on njaɓataa ! On meeɗii nande funeeɓe ɓe njiidaa baaba? Ahaa, ina waɗa, walla nii waɗii? Hol toon? To Amerik, wuro ina wiyee New Jersey. Wonaa minen kaali, haali ɗum ko jaaynde wiyeteende New York Times ñalnde 7 mee 2015.

Ɗum ardi ko debbo gooto funii e lewru saawiyee 2013 to leydi Amerik. Ndeen o funiima, o ɗaɓɓi e “baaba” mum funeeɓe ɓee nde ñaamninta sukaaɓe “mum”. To Amerik noon, ko ñaawoore yamirta ko wayi noon, kono ko maa yenanee wonde biyaaɗo ko kam jeyi ɓiɗɗo oo, ko kañum tigi jeyi. Ɗumɗoon noon ko maa waɗee ko wiyetee “hoolkiso ADN” koo. Ngoon hoolkiso noon fuujotaako. Nii woni ñaawoore yamiri ngoon hoolkiso. Hoolkiso ngoo feeñnini wonde mo debbo oo joopii woni baaba mum funeeɓe ɓee, jibini heen tan ko dewel gootel (ko funeeɓe rewɓe), goɗngel ngel, ko goɗɗo woni baaba mum. Ɗum noon, mo debbo oo tuumnoo oo, ñaamninta tan ko heen gootel.

Hol no ɗum wonirta ? So eɗen ciftora, e tonngoode Fooyre Ɓamtaare 123 (suwee 2014) en kollitiino wonde funeeɓe ina mbaawi seertude toɓɓe, woni gooto heen fof ko toɓɓere mum bannge. Ɗuum woni funeeɓe fuunti funeere. Ina seerti e funeeɓe ummiiɓe e toɓɓere wootere, fecciinde ngam rokkude pittaali ɗiɗi (funeeɓe goonga e goonga). Jooni noon, so debbo jotondirii e worɓe ɗiɗo e nder yontere wootere (eɗen moolii heen Alla), ɗuum ina waawi heɓtaade ɗum, sibu kañtulol gorko ina waawi wuurde e raŋŋeere debbo fotde balɗe joy. “Ɗum noon kañtuli ɗiɗi ceertuɗi ɗo ummii (heen gootol fof ko gorko gooto jeyi ɗum) ina mbaawi fiitinde ɓoccoode ɗiɗi ceertuɗe ummiiɗe e oon debbo : woni funeeɓe seertuɓe baaba njibinee heen. Ɗuum ina anndanoo sibu e nder defte cellal, ɗum maandinirtee ko natal tigguuji ɗiɗi, daneejo e ɓaleejo. Ɗum heewaani noon, sibu e nder 13 000 reedu funeeɓe fof, ko laawol gootol ɗum waɗata”, e wiyde annduɓe ɓee.

Bookara A. Bah

  • Funeeɓe “goonga e goonga” ko funeeɓe ummiiɓe e “toɓɓere” wootere. Oɗon nganndi, aadee fuɗɗortoo ko wonde toɓɓere ummiinde e jillondiral (dentondiral) kañtulol gootol (gorko) e ɓoccoonde wootere (debbo). Ko ndeen toɓɓere sowotoo wonta heɗɗere haa wonta neɗɗo. Ina waɗa sahaaji, e kaawisaaji Alla, so toɓɓere ndee sowiima gootol tan, feccoo wonta toɓɓe ɗiɗi ceertude, walla tati … heen toɓɓere kala wonta neɗɗo : ɗuum woni funeeɓe goonga e goonga njibinee heen (funeeɓe ɗiɗo walla tato…). Ɓeen funeeɓe noon, maa wonii kam en fof ko rewɓe, maa wonii kam en fof ko worɓe, (toɓɓere adannde ndee toɓɓanoo ko debbo tan walla gorko). Ɓeen funeeɓe njiidi “kaɓirɗe ndonaandi” (matériel génétique) tawde ko kamɓe njiidi toɓɓere. To bannge tagoodi, seerndude ɓe weeɓaani. Ko nehdi e humpitooji e ngonkaaji nguurndam tan kadi ceerndata geɗe maɓɓe seeɗa.
  • Funeeɓe “Fuunti funeere” walla “funeeɓe fuunti” ko rennduɓe reedu wooturu, kono tawa gooto e maɓɓe fof ko toɓɓere mum heeriinde (pottital kañtulol gorko e boccoonde debbo). Won ko ɓe ndenndi haa heewi, sibu ko ɓe yumma gooto e baaba gooto (ko woowaa), kono “kaɓirɗe maɓɓe ndonaandi” won ɗo seerti. Ɓeeɗoo nii, eɗen mbaawi wiyde tan ko ɓe giƴiraaɓe. (Ko ɓe saawdaaɓe laawol gootol, njibidinaa).