Ñaawoore warngo Tomaa Sankara

0
430
Ñaawoore Thomaa Sankara
Ñaawoore Thomaa Sankara

Ñalnde sappo-e-joy lewru oktobar 1987, yaakaare Afirik telɓinaama. Yasenta (Yacinthe) Kafando huuɓnii nelal Kompawore e Jendere e halifaaɓe mum en nder leydi Burkina Faso e boowal mum. Thomas Sankara tawaa ina woni he batu, o fiyaa kure jeeɗiɗi, heen gootal ko e keeci, ɗeya jeegom ko he becce. E wiyde “Komiseer” Muusaa Millogo, Sankara fiyaa ko kure pettooje kuɓɓooje, tawaama comci o ɓoorninoo ina heen cumɗi haa ndoyti. Tawi omo yahra he duuɓi 37 tan, mbunndi-mbunndi cagataagal.

Thomas Sankara loppitnoo laamu ko he 1983. Yiɗde makko wonnoo ko « wellitde hakkillaaji ɓesngu », e salaade tippudi ngonka Burkinaa, e ka Afirik, e ka winndere.

Kanko e sappo-e-ɗiɗo yahdiiɓe makko pellidaa tawi aɓe ngoni e batu. Kompawore neli sete koninkooɓe e gardagol Hyacinthe Kafando tawoyi ɓe to Diisnordu Ngenndiwu Filñitere (CNR/Conseil National de la Révolution).

Lebbi jeegom ñaawoore. Lebbi jeegom caggal nde ñaawoore nde fuɗɗii, lebbi jeegom losko, alaa ko fadanoo so wonaa tonngol haralleeɓe ñaawooje. Ɗum waɗi ko ñalnde njeslaare 6 seeɗto (alarba 6 abiril) 2022, ñaawooɓe njoɗii he ñaawoore lebbi jeegopm, gila yarkomaa 2021 haa seeɗto 2022.

Fotnoo ñaaweede ko sappo e ɗiɗo tuumaaɓe juuɗe mum en ina moddi he warngo Tomas Sankara. Ina jeyaa heen Belees Kompawre e Yasenta Kafando gardinooɗo ndeenka Kompawre, e Seneral Jenndere bees suudu laamordu.

Ciftoren Sankara waranoo ko 15 Yarkomaa 1987. Lomtii oo gorko ngenndiyanke Burkina e Afirik fof (mo wonaa ngenndiyanke gaɓɓule) e jappeere laamu ko musiɗɗo mum, ɓiy-yumma mum, jahdiiɗo mum Beles Kompawre. Oo ne, nde ɓesngu Burkina laawii, o dogi o mooloyii to leydi Kodduwaar he hitaande 2014. O rewri he gonaangal debbo makko Chantal Kompawre Kodduwaarnaajo, kanko ne o rokkaa kaayit ngenndiijo Kodduwaar. O nattii wonde hankadi Burkinaajo, laamu Kodduwaar jaɓataa tottitde mo Burkina mbele ina ñaawa mo. Ko nih o tawtoraaka ñaawoore makko. Hujjitantooɓe mo njiɗii hollitde ñaawoore nde rewaani laawol, ko “ ñaawoore dawrugol ”, ɓe mbaɗti heen “ koninkooɓe suɓaaɓe ñaawooɓe ” njonaani ɓe. Kono ɗii hujjaaji fof ko haa nanee tan boyi laawii nayi.

Jaagordu Ñaawooje Burkina (dowla Burkina) yiɗnoo ko yo ɓe taƴane ko famɗi fof duuɓi 30 nder dummbirdu tawa ɓe njiyataa naange. Fawaa e maɓɓe ko tuumayre “ ndeenka Dowla ”, e “ suuɗde maayɗo ”, e “ moojobere warhoore ”.

Hay sinno o wulii, ko Blaise Kompawre tuumaa wonde gardiiɗo moojobere yooɓiiɓe Sankara, jahdiiɗo mum gila ko adii loppito lammu ɓe mbaɗdunoo he 1983. Dowla Burkina ɗaɓɓi yo o dummbe duuɓi 30, kanko e neɗɗo maako mo o suuɗodii to Kodduwaar Yasinte Kafando dogɗo kam ne ñar-ñar gila 2016. Sappo e ɗiɗo woɗɓe, ina heen Jilbeer Jendere, gooto e ardinooɓe konu Burkina tuma nde ɓe loppitta laamu he 1987. Dowla ɗaɓɓi ko kanko yo o dummbe ko famɗi fof duuɓi 20. O tuumaa ko ko ɓeya tuumaa koo, waɗtaa heen o etiima buuñde seedeeji mbele ina pena so naamnaama. Ciftinen Jendere wonnoo ko he dummbirdu gila 2015 nde o enndi lopptide laamu haa o waawa artirde Kompawre e jappeere.

Gooto e hujjitantooɓe ɓesngu waraaɓe ɓee, Prosper Farama mettinii ko hay gooto e tuumaaɓe ɓe jaɓaani ina tunwi e warngooji ɗii, hay sinno ko yiylaade yaafeede. O jokki noon o wiyi “ min njiɗi ko yo won ñaawoore goonga, wonaa njoftoor min cokili, min njiɗi ko goonga”.

Alaa ɓurnooɗo Blaise Kompawre yiɗde e haɓɓaade he laamu. Ina jeyaa ko luurdini mo e Sankara nde oo arɗo waklitere Burkina yiɗi sompude heerto dawrugol gootol. Kompawre “yiɗaano gootiɗingol goomuuji ngenndiiji ngam waklitere” gardinooɗi dillere waklitere Sankara. Wiyi nih ko Waleer Somee, dawriyanke ŋanaa, tellinɗo hale mum he ñaawoore ndee, ngam seedtaade. Gooto e hoohooɓe konu Burkina ina wiyee Blaise Saanu wiyi : “ ɓurnoo nangtaade e laamu fof ko Blaise Kompawre, ko ɗuum addannoo mo etaade waylude Doosɗe Burkina caggal nde o laamii duuɓi 27 ”. Ɗum jibini njangu makko he 2014.

Holi gonnooɗo Jilbeer Jenndere ?

Nde Jilbeer Jendere naamnaa ko fayti he ko o tuumaa koo, o wiyi ko juuɗe makko ina laaɓi heen. Kono holi kanko ? Hannde ko o « seneraal »  hay sinno oo “galaŋ” makko firtaama haa laaɓi. O jeyanoo ko he ardiiɓe konu Burkina. Ɗo battirdu Sankara e yimɓe mum jooɗinoo ina mbata, ko kanko halfinanoo ndeenka nokku oo. E wiyde gooto e hujjitantooɓe Mayram Sankara e wondiiɓe mum, sikke alaa ko Jendere tekki roondii warngo Sankara e sappo e ɗiɗo woɗɓe. Hay nih Blaise Kompawre nde naamnaa miijo mum he ñaawoore ndee, o wiyi “sete koninkooɓe he gardagol mawɗo mum en Jilbeer Jenndere, ko kam en pelliti arditaade yimɓe Sankara yiɗnooɓe nanngude mo”.

Ko nde Jilbeer Jenndere yooɓii Sankara, o tiiɗtini Kompawre dow jappeere laamu Burkina Faso. Yaama tawo wonaa kanko e hoore makko fooɗi rawaandu fetel o fawi e becce Sankara, kono waɗɓe ɗum ɓee ko e yamiroore makko. To batirdu Sankara, ko kanko kadi halfinanoo ndeenka saraaji mum e kala ko ina dilla ɗoon.

Gardiiɗo sete koninkooɓe janoyɗo e Sankara en ko Yacinthe Kafando (adjudent-chef). Nde Jilbeer Jenndere yiɗi kam ne ardaade loppito laamu “sabbordu” caggal dogdu Kompawre, ko e ballal gardinooɗo jaagorɗe, oon woni kolonel Yakuuba Isaaga Zidaa, naatɗo hannde he cukkiri, mooloyii Canada gila he 2016 o artaani.

Loppito laamu 24 siilo taaɗnii ñaawoore ndee

Ñalnde aaɓnde 24 siilo 2022, cukko-bees Paul-Henri Sandaogo Damiba, kam ne loppiti laamu he juuɗe Roch Marc Christian Kabore, cuɓtanooɗo he daawel ɗiɗmal he Saawiyee 2022. Koninkooɓe njowi doosɗe dowla Burkinaa hade maɓɓe artirde ɗe he Colte 2022. Hujjitantooɓe tuumaaɓe ɓee njolni feere nde weeɓaani riiwtude. Ɓe mbiyi Kompawre e yahdiiɓe mum takkaa ko “ yerɓinde ndeenka Dowla ” sabi ɓe enndii loppitde laamu; etee Damiba ko loppitɗo laamu he juuɗe Hooreejo mo ɓesngu suɓii, ndeke ko o “jerɓinɗo ndeenka dowla”. Ɓayri Diiso Doosɗe jaɓii ko o Hooreejo caggal woondoore makko, ɗum foti firtude ko ñaawateeɓe ɓee potaani ñaaweede. Kono diiso doosɗe rewaani he miijo maɓɓe.

Ñaawoore yanii, goonga heɓtiima fenaande

Meeɗnooɗo wonde Hooreejo Burkina, caabinooɗo warngo Sankara, janfinooɗo sehil mum, ñaawaama. O taƴanaama kaaɗdi nguurndam makko nder « kasoo ». Nde yani ko ñalnde 6 seeɗto  2022. Kompawre e yahdiiɓe mum Hyacinthe Kafando, e Gilber Diendere taƴaanaama dummbirdu haa abada.

Eɗen teskoo ñaawooɓe ɓee ɓurtiima ko dowla yiɗnoo koo so dummbude ɓe duuɓi 30 tan. He nder ñaawetenooɓe ɓee, heen njeetato taƴanaa ko kitaale tati haa noogaas nder dummbirdu. Tato heen ngoppitaama.

Nde ɗum haalaa, tawtoranooɓe ngoni ko e foɓɓude e hellude sabu mum en weltaade. Haa arti noon e ko fawaa e dow daaɗe ƴiiƴiiɓe tato ɓe : Blaise Kompawre, e Hyacinthe Kafando, e Gilbert Diendere. Ñaawooɓe ɓee mbaɗti heen ko kala njeenaaje e « galŋauuji » ɗi ɓe ndokkanoo, teettaama, artii e booñ e faawru dowla Burkinaa. Hay gonnooɗo « seneraal » wonti tan « gobi ». Yo deftere janngire banndi mum.

Haamtaare e weltaare Mayram Sankara

Kujjinantooɓe Gilbert Diendere biyeteeɗo Mathieu Somee, huccinii konngol e jaayndiyankooɓe yiɗde hollirde ko fawaa e neɗɗo mum oo koo hanaani, ɓurtii. Daliilu makko ko oon tawtoraama ñaawoore ndee, o dogaani no heddiiɓe mbaɗi nih ; o mallata ɗoo ko Kompawre e Kafando. Mayram Sankara noon jaabtii mo wiyi, tawaaɗo e mo tawaaka fof ko warɓe koye tan. Nde Sankara e yahdiiɓe mum pelletee e amdu ndee, omo tawaa, kanko e Kafando, alaa mo neli ɓe so wonaa Kompawre. Ndee ñaawoore ko huunde mawnde wonande Mayram Sankara, jom-suudu Thomas. Nde anndaa ko warɓe jom-galle makko taƴanaa he dummbirdu, o haali ko konnguɗi laaɓɗi o wiyi : « …yimɓe nganndii hankadi holi gonnooɗo Hooreejo Thomas Sankara, holi neɗɗaagal makko, holi dawruyaagal makko, e holi ko o yiɗnoo. Kono kadi holi ko warɓe ɓee njiylotonoo. Alaa fof ko boni ko haalaaka e makko nder kaalanɗe e jeewte laaminooɓe ».

Duuɓi capanɗe tati e nay

Duuɓi capanɗe tati e nay dee ñaawoore ina fadaa. Ko ɗuum ɓuri fof teeŋtude, huccidde e aduna fof ñaawoore warnooɓe ɓiy-ngenndiijo Burkinaajo e yahdiiɓe mum. Ko noon kujjitantooɗo ɓesnguuji waraaɓe ɓee wiyi : « Ɓesnguuji waraaɓe ɓee kaɓɓaaki e ko ɓe taƴantee he dubbirndu ; ɓe ɓurnoo soklude ko yo goonga yaltu. Mudda ɓe taƴantee he dubbirdu fawii ko he mbaawka haralleeɓe ñaawooje. Ɓe pawii kadi ko e dalillaaji e yurmeende fotnde teskeede so ina woodi. Yurmeende noon alanaa barɗo hoore e dow amdu. Ɓurnoo tiiɗde ko laawol rewee haa ndee ñaawoore joofa dow goonga, tuumaaɓe ndokkee fartaŋŋe hujjikinaade, so wonaa ɓe mbakkaaki jaambaraagal e cuusal arde kucccita e ɓesngu leydi mum en ”.

Ɗum haalii fof. Ko ndeen biyeteeɗo Aliw Tarawele, cowɗo he moobaare ndee weltaade haa wiyi : “ Kompawre e cibooji mum njiɗnoo ko helde hay koyɗi amen, kono duuɓi 35 amin padi ndee ñalaande, duuɓi 35 min pini min tawi koyɗol ɓesngu Burkinaa e gardagol Sankara ndewi ko laawol pooccingol. Ko weltaare amen, ko welemma doŋre Afirik muum. Thomas Sankara gollii seeɗa tiimtateeɗo, o ferii laawol ngol ɓesnguuji Afirik  ngoni he rewde. Weltaare amen ko sukaaɓe Afirik (Sankara ko he maɓɓe jeyanoo) e yontaaji garooji yoo ndew laawol Sankara fernoo ngam darnde mum en laatoo, ngam waylude gonal leyɗe men baasnaaɗe, ɗe ngonta leyɗe dañal e nguurndam moƴƴam…”.

Ko jooni hare ndimaagu fuɗɗii

Haala warngo Sankara joofaani. Mbiyen ko jooni fuɗɗii. Dille ɗee ina mbaawi ummitaade he kala sahaa. Gaagaa wullitaango ngo hujjitantooɓe Kompawre en mbaawi waɗde, ina heddii senngo baɗe jaltuɗe leydi Burkina maa nih jaltuɗe Afirik. Ngam ɗuum ko enen fof eɗen nganndi won hoohooɓe caggal Burkina moddi he warngo ngoo gila Kodduwaar e Libiya haa Farayse e Amerik (US). Ñaawooɓe winndereeɓe ina poti toɗɗeede, ƴeewtoo ngoo senngo, sete moojobere hakkunde-leyɗeele ngam tan yooɓaade nguurndam yaakaare Burkina, yaakaare Afirik, yaakaare winndere; mbele hono ɗum ina waasa waɗtude nder kala leydi. Ɗum ko hare kala daraniiɓe goonga e laawol, wonaa tan hujjinantooɓe, ko nde ɓesnguuji kiɗaaɗi fof, ɓesnguuji Afirik e winndere ndee kala.

E wiyde Muusaa Jallo deenatnooɗo Thomas Sankara “ warngo Sankara e yahdiiɓe mum ko moojobere fewjaande… Hooreejo Kodduwaar Hufuwet Boñi, jagodin Farayse, wonnoo ko he nehaande moojobere ndee ”. Dalillaaji mum ina keewi kono tesko-ɗen Hufuwet meeɗii huccitde e Sankara o wiyi ɗum “ alaa e sago mbaylo-ɗaa, so a waylaaki maa min mbayle ”. Holi ɓeen kamɓe so wonaa jagodineeɓe Farayse hono makko he oon tuma, kanko e Senngoor e Muusaa Tarawele… ɓee fof lomtooji mum ina njooɗii e dow jappeeje laamu.

Aamadu Malal Gey

Woppu jaabawol

Winndu yowre maa
Winndu ɗoo innde maa

Ce site utilise Akismet pour réduire les indésirables. En savoir plus sur comment les données de vos commentaires sont utilisées.