E ɗee balɗe, haala heewii e dingire laylayti renndo hee. Tawi kadi ko no aadoraa nii tan. Woni gooto fof e no faamiri : ɓee kaalda no woniri, ɓeya kaalda no woniraani. Haala kaa yowitii ko e Kuulal lelnangal ngam haɓaade ndoolndoolaagu pawaangu e rewɓe. Ngaal kuulal, haala mum ɓamii haleede gila e kitaale 2018, walla nii ko adii ɗum. Caggal nde ngaal kuulal eɓɓaa, winndaa, laamu nguu tottaa yo tabitin. Laamu wiyi ko jaɓii, kono ko maa cuuɗi Sarɗiiji njaɓa. (Ndeen, woodnoo ko Senaa e Aasammbalee fof). Ɗum leeli no feewi.
Caggal ɗuum winndaande ndee yuurnitaa, tawaa sarɗooɓe ɓee ngondi ko paamaani ko haalaa e eɓɓaande kuulal hee koo. Ko ɗoon ɗum laɓɓitinaa, hawri kisa Senaa nattii woodde. Kono tan, gila ndeen, sarɗooɓe ɓee kaalaani heen hay dara.
Nde nebbisaa noon, tawaa kadi, haa jooni, ko caɗeele faamaamuya, sabu won heen mbiyi ko « ngal kuulal ene luulndii diine Lislaam ». Ko haawnii heen, ko Muritani wiyetee ko Ndenndaandi Lislaam. E nder laamu hee, ene waɗi jaagorgal daraningal kala ko faati e diine e ko reenata jaŋde deftere Alla teddunde ndee. Waɗde kay, nguun laamu waawaa jaɓde ko luulndii Lislaam ene waɗee e leydi ndi huufi geɗe mum. Kono ene moƴƴi ciftinen anndunooɓe, kadi nganndinen ɓe nganndaano, holi ko haalaa e ndee eɓɓaande sariya ndee, hay sinno ko e tonngol.
Payndaale Kuulal ngal ko « falaade kala ndoolndoolaagu paweteengu e dow rewɓe e sukaaɓe rewɓe. Yanti heen, ko lelnude laabi ngam ndeenka e kisal rewɓe e sukaaɓe rewɓe. Caggal ɗuum ko sakkude peeje ngam rewnude e laawol, kala tooñɗo ɓiɗɗo debbo, lorli ɗum ».
Ene limtaa e ɗiin tooñanngeeji sukaaɓe rewɓe tooñetee, yande e njogoram mum tawa wonaa e laawol ngol diine yamiri. Waawnude ɗum e waɗde ko diine e renndo njaɓaani. Fiyde ɗum piyle muusɗe. Leeɓtude ɗum. Uddude ɗum, haɗa ɗum wellitaare. Ownude beelol mum. Ƴattaade ɗum. Hoynude ɗum. Resnude ɗum mo ɓernde mum jaggaani. Haɗde ɗum janngude walla gollaade. Haɗde ɗum kaayitaaji mum…
Won noon ɓe paamaani, wiyɓe ngal kuulal ari ko wiyde « So debbo nattii weleede dewgal yo seer gorko ». Eɗen nganndi Diine yamiraani ɗuum. Kono Sariya ene yamiri « so debbo tinii loruuji keewɗi e dewgal mum, yiiliima jam e jinnaaɓe e hilifaaɓe ɓadiiɓe ronkii, sariya ene yamiri ɗum nde yahata to Ñaawoowo ngam ñaagaade yo dewgal ngal itte ». Oon ñaawoowo, ene waawi dogde heen e maslahaa. Ko maa o ronka, nde o taƴa sariya kaa.
Ko waawi heen wonde fof, woto neɗɗo nan « tut tan », wiya « maayii ». So haala yaltii, ɗo waawi ummoraade fof, ngeto-ɗen faamde ko ka woni, ko soomii e makka, ko faynditaa heen, mo ka toɗɗii, ekn. Ene moƴƴi kadi kumpito-ɗen holi kaalɗo ka, ko adii nde eɗen njaɓa walla eɗen caloo. Sabu mawɗo gooto meeɗii wiyde « so luure keewirii nii e Diine tan, ko annduɓe ɓee ɗalaaka kaali ».
Malal Sammba GISE
